یادداشتی به مناسبت روز جهانی مددکاری اجتماعی

مددکاری اجتماعی، خدمتی است حرفه‌­ای و تخصصی که مبتنی بر دانش و مهارت‌های خاص برای کمک به افراد و گروه ها یا جامعه استوار است، تا بتوانند استقلال شخصی و اجتماعی و رضایت خاطر فردی و اجتماعی به دست آورند.

مددکاری اجتماعی پدیده‌ای است پیچیده، پرتحرک و در عین حال متغیر و در حال تکامل که از دانش‌­های گوناگون بهره می‌گیرد و قواعد و اصول اخلاقی خاص در آن رعایت می­‌شود. مددکاران اجتماعی حرفه­‌ای، توان و دانش خود را برای رفاه، خودشکوفایی انسان­ها و توسعه­‌ی منابع به منظور برآوردن نیازهای فردی، گروهی، جامعه‌ای، ملی و بین المللی برای حصول عدالت اجتماعی به کار می­‌گیرند.

در طول بیش از ۲۰ سال گذشته، جمعیت امام علی(ع) به عنوان یک سازمان مردم نهاد، مستقل، مطالبه‌گر، نگران و دغدغه­‌مند نسبت به اوضاع کودکان و نوجوانان محلات حاشیه و بزه‌های احتمالی آنان، سعی در فعالیت و مداخله تخصصی در محلات حاشیه داشته است و به عبارت دیگر در چند سال اخیر مددکاری اجتماعی را به عنوان قابلیتی در جهت مقابله با آسیب‌ها در راستای بهبود کیفیت زندگی، آگاه‌سازی و درمان و توانمندی حاشیه نشینان به کار گرفته است و تاکید بسیاری بر بحث مددکاری اجتماعی داشته است.

جمعیت امام علی علیه السلام به منظور ارتقا کیفیت فعالیت­های مددکاری اجتماعی و همچنین مستندسازی تجربیات و آموخته­‌ها و امکان انتقال آن به سایر مراکز خود و همچنین سایر NGO ها، شروع به مجموعه­ای از فعالیت­های هدفمند نمود. در مرحله‌­ی اول با توجه به دغدغه‌­ی موجود پیرامون تدوین پروتکل­های تخصصی و برنامه­‌های آموزشی ضروری، شناخت و تحلیل وضعیت کمی و کیفی نیروی انسانی جمعیت امام علی و چگونگی انجام مداخلات فردی و خانوادگی در اولویت قرار گرفت که نتیجه­‌ی آن گزارشی کامل با عنوان تحلیل وضعیت حمایت‌های روانی-اجتماعی مراکز جمعیت امام علی علیه السلام بود که مراحل و فرایند آن به شرح زیر می­باشد:

مرحله‌­ اول: طراحی پرسشنامه‌ای کیفی متشکل از چهار مرحله که با توجه به مصاحبه‌های اولیه صورت گرفته با اعضای قدیمی جمعیت طراحی شد.

مرحله دوم: پرسشنامه در اختیار اعضای دارای پنج سال سابقه فعالیت در جمعیت و بیشتر قرار گرفت؛

مرحله سوم: اطلاعات جمع‌­‌آوری شده و در دست تحلیل قرار گرفت؛

مرحله چهارم: اطلاعات طی تحلیل در چارچوب چهار مرحله­‌ای قرار گرفته و تدوین شد؛ به عبارتی فعالیت مددکاری اجتماعی در جمعیت امام علی به چهار مرحله­‌‌ی ارزیابی و تشخیص، تعیین اهداف و برنامه ریزی، اجرای مداخلات و ارزشیابی مداخله و میزان تحقق اهداف تقسیم شده و به تفصیل به آن پرداخته شد.

مرحله­‌ پنجم: درس ­آموخته­‌ها و تجارب مثبت اعضای جمعیت که در طی این فرایند به دست آمده بود، با توجه به تحلیل­های صورت گرفته، مطرح شد.

مرحله­ ششم: چالش­هایی که اعضای جمعیت امام علی در طول سالها و در فعالیت­های مختلف با آن مواجه شده­‌اند، تحت عناوین چالش­های برون سازمانی و درون سازمان بیان شد؛

مرحله هفتم: راهکارهایی که اعضای جمیعت امام علی در طول زمان برای مرتفع ساختم چالشها به کار گرفته­ اند، مطرح شد؛

مرحله هشتم: بر اساس اطلاعات به دست آمده از پرسشنامه، ریسک فاکتور­های وضعیت بحرانی برای کودکان و خانواده­‌ها ذکر شد.

بخشی از درس­ آموخته­‌ها و تجارب اعضای جمعیت به شرح زیر می­باشد:

1.    اهمیت استفاده از رویکرد کاهش آسیب در ارائه خدمات به کودکان درگیر آسیب­های شدید

2.    اهمیت وجود فرایندی مشخص در ارتباط‌گیری با خانواده و تاثیر آن بر افزایش اثربخشی خدمات

3.    اهمیت برگزاری جلسات گروهی و به اشتراک گذاری تجارب در بین داوطلبان جمعیت امام علی

4.    اهمیت وجود رویکرد تیمی در مراکز مختلف

5.    اهمیت آگاه­‌سازی و آموزش کودکان و نوجوانان تحت پوشش از موقعیت­های خطرآفرین

6.    اهمیت رعایت اصل رازداری

7.    اهمیت استفاده از ظرفیت رسانه­‌های محلی و ملی برای حساس سازی و جلب حمایت در کیس‌‌های خاص

8.    اهمیت ثبت دقیق اطلاعات و گزارش نویسی صحیح و دقیق

9.    اهمیت جلب اعتماد و مشارکت ذی نفعان شامل خانواده و کودکان و نوجوانان و حتی خویشاوندان نزدیک و نهادهای محلی

10.    اهمیت اولویت بندی مشکلات و کیس­‌ها جهت پذیرش، توجه به تاریخچه ی پزشکی و حقوقی خانواده و ثبت آن، بازدید منزل و مصاحبه فردی با اعضای خانواده، توجه به فرهنگ و شرایط خانواده و کودک پیش از تشخیص قاطع، توجه به جنسیت مددکاران اجتماعی در بازدید منزل، گزارش سریع هرگونه کودک آزاری به ارگان­های مسئول و غیره در بحث مرحله­ی اول: ارزیابی و تشخیص

11.    اهمیت هدف­گذاری بر مبنای واقعیت و شرایط کیس به جهت مقابله با حس ناکامی ناشی از عدم موفقیت، هدف­گذاری قدم به قدم، تصمیم گیری برای مداخله بر اساس منافع کیس، تدوین اهداف بر اساس توانمندی کیس، توجه به استعدادیابی در کودکان و نوجوانان، مشارکت اعضای خانواده و کیس در هدف­گذاری و غیره در بحث مرحله­ ی دوم: تعیین اهداف و برنامه‌ریزی

12.    اهمیت برنامه‌ ریزی ماهیانه و فصلی توسط اعضا، تحلیل دلایل عدم موفقیت و موفقیت، برگزاری جلسات کیس ریپورت، ارزشیابی مستمر فعالیت­ها و غیره در مرحله آخر یعنی ارزشیابی مداخله و میزان تحقق اهداف

13.    اهمیت برخورد صحیح، کنترل بر شرایط و وجود آموزش برای کنترل وضعیت­های بحرانی و شرایط اضطراری

در حال حاضر جمعیت امام علی در حال پیاده‌سازی روند ذکر شده در فوق (تحلیل حمایت‌های روانی-اجتماعی) در ابعاد گسترده‌ تری شامل اعتیاد کودک، کودک‌آزاری، ازدواج کودک و خشونت خانگی می­‌باشد.

همچنین تیم مددکاری اجتماعی جمعیت امام علی با هدف ارتقا آگاهی داوطلبان پیرامون فعالیت­های مددکاری اجتماعی و بهبود عملکردها ، اقدام به برگزاری کارگاه­ هایی نمود که عناوین کارگاه­ها در ادامه ذکر می­شود:

• مددکاری اجتماعی با رویکردهای اگزیستانسیالیسم، problem solving، بازسازی اجتماعی، نظریه شناختی-رفتاری، کارکرد علوم اعصاب در مددکاری اجتماعی، رویکرد فمنیسم در مددکاری اجتماعی؛
• مجموعه کارگاه‌های رویکردهای روانشناسی در مددکاری اجتماعی، شامل رویکرد روانکاوی، رفتاری، شناختی، زیستی و پدیدارگرایی؛
• کارگاه‌های کنترل و مدیریت احساسات و هیجانات مددکاران داوطلب و پیشگیری از فرسودگی و استهلاک.

انتظار می­رود که نتیجه و خروجی داده‌­های کسب شده طی مراحل مختلف در موضوعات بیان شده و همچنین فعالیت­های انجام شده پیرامون ارتقا آگاهی داوطلبان در ارتباط با فعالیت­های مددکاری اجتماعی، بتواند چه در داخل NGO و در مراکز جمعیت امام علی و چه در میان سایر سمن­ها یاری‌دهنده باشد.