بخش سلامت و درمان جمعیت امام علی

نخستین روز سمینار کودک آزاری در سکونت گاههای فقیرنشین به دعوت جمعیت دانشجویی-مردمی امام علی در حالی برگزار شد که سخنران این جمعیت دلیل انتخاب موضوع را تجربه ۲ دهه کار امدادی در مناطق حاشیه ای و مشاهده تبعات فقر و نابرابری کودکانی ذکر کرد که تنها توقعشان از زندگی٬ کمتر تحقیر شدن و آزار دیدن است. کودکانی که متاسفانه انواع آزار اعم از کتک خوردن، کارکردن، نداشتن امکانات تفریحی و رفاهی و تحصیلی برایشان تبدیل به زندگی روزمره  شده است.

زهرا رحیمی٬ مدیر عامل جمعیت امام علی افزود: در هر معضل اجتماعی گروهی ذی نفع وجود دارد مانند گروه هایی که از فروش مواد مخدر به کودکان سود می برند که این افراد باید شناسایی شوند و از فعالیتشان ممانعت به عمل آید.

وضعیت کودکان مناطق حاشیه وضعیتی بسیار پرمخاطره است

وی همچنین بیان داشت: متاسفانه اذهان عمومی فقط در شرایطی نسبت به این معضلات اجتماعی واکنش نشان می دهد که خبری رسانه ای شود و با گذر زمان آن معضل به فراموشی سپرده می شود. در حالی که اگر در زمینه جایگاه و شان کودکان اصلاحاتی اساسی صورت نگیرد به یقین خود را از داشتن یک جامعه سالم و شاد در آینده محروم خواهیم ساخت زیرا آسیب ها و مشکلات مناطق حاشیه به بافت و متن شهرها تسری پیدا خواهد کرد و این هشدار و زنگ خطریست برای مردم که بدانند وضعیت کودکان مناطق حاشیه وضعیتی بسیار پرمخاطره است.

دومین سخنران این روز فیروز محمودی٬ رییس موسسه تحقیقات علوم جزایی و جرم شناسی دانشگاه تهران بود. وی با بیان این سوال که آیا کودک آزاری یک جرم است یا یک رذیلت اخلاقی؟ توضیح داد: کودک آزاری جرمی است که باید از ابعاد مختلف مورد بررسی قرار بگیرد و دلایل ایجاد و ابزار جلوگیری از آن شناسایی شود.

وی همچنین تاکید کرد: حضور در چنین نشست هایی به ما می آموزد که نگاهمان را برای حل این معضل از تمرکز بر قوای دولتی به خود جامعه و سرمایه های انسانی معطوف کنیم.

سطوح پایین تر کودک آزاری اصلا دیده نمی شود

وی همچنین بیان داشت در بحث جرم شناسی در مناطق حاشیه رویکرد عمومی ما به سوی کودک آزاری های خشن معطوف شده است و سطوح پایین تر کودک آزاری اصلا دیده نمی شود متاسفانه زمانی که خشونت جنبه ی ساختاری پیدا کند کسانی که مورد خشونت قرار می گیرند آن را می پذیرند و جامعه هم آن را موجه و مشروع جلوه می دهد و یا با بی تفاوتی از کنارش  می گذرد.

همچنین پنل حقوقی با حضور محمد جواد فتحی٬ نماینده مجلس شورای اسلامی، دکتر زینالی استاد دانشگاه، مظفر الوندی دبیر سابق مرجع ملی حقوق کودک وزارت دادگستری و صفری کارشناس مرجع ملی برگزار شد.

پنل حقوقی با سخنرانی فتحی رییس فراکسیون پیشگیری از آسیب های اجتماعی مجلس آغاز شد.

وی برنامه اصلی این فراکسیون را رفع نقاط ضعف قوانین مرتبط در خصوص پیشگیری از جرایم و مقابله با آسیب های اجتماعی دانست و اظهار کرد: در طول بیش از یک سده قانون گذاری در کشور، ما با ابهام و گاه تناقض و در موارد عدیده ای با سکوت قانون روبرو هستیم که برای رفع آن می بایست مجموعه ای را تنظیم کرد که این ضعف را در نظام قانون گذاری برطرف کند و این مهم نیازمند همت مجامع دانشگاهی و علمی است که این موارد را گزارش کنند تا مجلس بدان مسایل ورود کند.

فتحی همچنین بیان داشت که متولیان مقابله با آسیب های اجتماعی باید مشخص شوند چرا که در حال حاضر بالغ بر ۲۰ نهاد نظارتی در امر پیشگیری و مقابله با آسیب های اجتماعی وجود دارد که همین امر منجر به  تشتت آرا و برنامه ریزی می شود و در این میان بودجه و امکانات دولتی هدر می رود و در نهایت امر نیز کسی به درستی پاسخگو نیست.

وی یکی از اهداف فراکسیون را حمایت از سازمانهای مردم نهاد عنوان کرد و افزود: به لحاظ دینی و فقهی در جهت حمایت از اطفال و نوجوانان، مکتبی غنی داریم که برای شخص از دوران جنینی و قبل از آن تا بعد از فوتش احکام فقهی جامعی داریم.

سپس صفری به ایراد سخنانی در مورد تعهدات جمهوری اسلامی ایران در حوزه بین الملل حقوق کودک و سایر اصناف پرداخت و بیان کرد: کشور ما در عرصه بین الملل کنوانسیون سال ۱۸۸۹ در مورد پیشگیری از کودک آزاری را پذیرفته است.

وی به تعریف کودک آزاری و مقوله های آن بر اساس نظریه سازمان بهداشت جهانی پرداخت و گفت: کودک آزاری عبارت است از آسیب یا تهدید سلامت جسم و روان و سعادت و رفاه و بهزیستی کودک به دست والدین یا افرادی که نسبت به او مســئول هستند و چهار مقوله آزار جسمی، عاطفی، جنسی و غفلت و بی توجهی دارد.

سخنران بعد الوندی بود. وی با طرح این موضوع که نگاه ما به کودکان باید به گونه ای باشد که خروجی اقداماتمان برضد کودک نباشد، گفت: باید شناخت صحیحی نسبت به شرایط پیدا کنیم و سمینارهایی از این دست به این امر کمک می کند که نگاهمان به کودکان نگاه حق مدارانه باشد به طوری که خود را موظف بدانیم به دادن این حقوق به کودک نه اینکه نگاهمان صرفا حمایتی و از سر دلسوزی باشد.

وی با ابراز تاسف از این که در لایحه حمایت از کودک و نوجوان، هنوز این نگاه حق مدارانه نیست و بیشتر از سر احتیاط و مصلحت جویی است، گفت: مثل بحث سن کودک که در کنوانسیون سازمان بهداشت جهانی ۱۸ سال است ولی در کشور قوانینی داریم که برای کودکان  ۱۸-۱۵ سال احکامی سنگین صادر و مجازاتشان می کنیم. یا در بحث ازدواج که سن ازدواج را برای دختران ۱۳ سال عنوان کردیم ولی با شروطی به زیر سن ۱۳ سال نیز این اجازه داده می شود.

نکته دیگری که زینالی آخرین سخنران پنل حقوقی بدان اشاره کرد٬ این بود که ما با کاهش سرمایه های اجتماعی که مبتنی بر رابطه خانوادگی و فامیلی و قبیله ای در گذشته بود مواجهیم از طرف دیگر هم حس مسئولیت پذیری، حضور در شبکه های اجتماعی و جامعه ی مدنی شکل نگرفته است.چنانچه سرمایه انسانی در این حوزه ها را افزایش دهیم بر خیلی از مشکلات غلبه پیدا می کنیم. مشکل کودک آزاری تنها با قوانین کیفری قابل حل شدن نیست بلکه باید ساز و کار اجرایی هم در این زمینه فراهم باشد.

س از پایان پنل حقوقی٬ رویا منوچهری دبیر سمینار کودک آزاری در مناطق حاشیه شهری، ارائه ای مبنی بر تحقیقات میدانی با گزارش آم۰ارها و ارزیابی نتایج مشاهده کودکان آسیب دیده از خشونت در ۱۸ استان ایران به شرح زیر اعلام کرد:

تعداد کل آمار کودکان مورد بررسی در این پژوهش، ۷۷۱ کودک است و تعداد موارد گزارش شده ۱۱۷۵ مورد آزار است در این تحقیق، آزارها به سه بخش “جسمی”، “جنسی” و “غفلت” تقسیم شده اند. کتک زدن، شلاق زدن و سوزاندن کودکان و… نمودهایی از آزار جسمی کودکان است و عدم توجه به وضعیت بهداشتی، اسکان و امنیت آنها و…در دسته ی “غفلت” قرار می گیرد. ۳۶ درصد از آزارهای جنسی متعلق به پسران است. درصد بالایی از کودکان در دوران خردسالی مورد آزار قرار گرفته اند.

۵۵ درصد از کودکانی که مورد آزار قرار گرفته اند کودکان کار هستند

منوچهری با بیان این موضوع که میانگین سن اغلب کودکان آسیب دیده بین ۶ تا ۱۰ سال است؛ گفت : ۵۳ درصد از کودکان مورد آزار پسر و ۴۷ درصد از آن ها دختر هستند. همچنین ۵۵ درصد از کودکانی که مورد آزار قرار گرفته اند کودکان در چرخه کار هستند.

۵۱ درصد کودکانی که مورد آزار جنسی قرار گرفته اند ناآگاهی، از جمله عوامل مهمی بوده که آزار دیدن وی را تسهیل کرده است. اغلب این کودکان در خانواده هایی پرجمعیت حضور داشته و درصد قابل توجهی از والدین آنها اعتیاد دارند.

دبیر سمینار با اشاره به این موضوع که حدود ۶۰ درصد از کودکانی که مورد آزار جنسی قرار می گیرند از آنچه اتفاق میافتد درک صحیحی از مشکل ندارند، گفت: آنها اغلب توسط والدینی آسیب دیده از اعتیاد مورد آزار قرار می گیرند. در این خانواده ها اعتیاد، فقر بیش از حد و بیکاری از عوامل موثر در پدید آمدن خشونت علیه کودک است.

بیشتر آزار کودکان در خانه اتفاق میافتد

والدین هم خود زمانی مورد آزار قرار گرفته اند و از این رو است که این روند برای آنها عادی شده و نسبت به آزار کودک اغلب تعهدی ندارند. ۴۰/۵۹ درصد ازخانواده ها دچار عادی انگاری این پدیده شده اند. هم چنین محل سکونت  ۳۱ درصد از این کودکان در پاتوق ها و خانه هایی تیمی بوده است. حدود ۶۰ درصد از کودکان در خانه و ۲۸ درصد در محله مورد آزار و خشونت هستند.

منوچهری بیان کرد که در محلات حاشیه شهرها ساختاری برای تامین امنیت محیط و محله وجود ندارد.

سن آزارگرها بین ۳۰ الی ۳۹ سال و ۴۰ الی ۴۹ سال بود. از ۱۱۷۵ مورد ۶۹/۴۴ درصد آزارگران مرد بودند و ۱۶/۱۷ درصد زن بودند. ۱۴/۳۹ درصد نامشخص است.

۳۱ درصد آزارگران جنسی کودکان، والدین معتاد هستند

رویا منوچهری گفت: ۳۱ درصد از آزارگران جنسی به کودکان از والدین آنها بودند و ۶۹ درصد از آزارگران جسمی نیز از والدین کودکانند. و هم چنین در مواردی که آزار جنسی توسط والدین رخ می دهد ۱۰۰ درصد آنها اعتیاد دارند و ۶۳ درصد از این والدین بیکار هستند.

رویا منوچهری در پایان این بخش از سمینار نسبت به دیدگاه کودکان و خانواده ها گفت: ۱۸/۷۸ درصد کودکان، اعمال جنسی را روشی برای مورد توجه قرار گرفتن خودمی دانند و فکر می کند آزارگر به او محبت دارد.

منوچهری نسبت به حس انتقام جویی که در میان این کودکان شکل می گیرد هشدار داد و گفت: این کودکان به دنبال انتقام گیری از سایر افراد و جامعه هستند.

تنها یک درصد از خانواده ها نسبت به آموزش خودمراقبتی به کودکان آگاهند

۸۱ درصد از کودکان هیچ گونه آموزشی نسبت به خودمراقبتی نداشتند این در حالی است که تنها ۱ درصد از خانواده ها نسبت به این پدیده آگاهی داشتند.

منوچهری بیان کرد: آموزش به خانواده های کودکان ساکن در این محلات می تواند به آنها کمک و یاری بزرگی دهد.

در پایان نسبت به پیگیری کودک و خانواده از جهت قانونی گفته شد که ۳ درصد از کودکان حاضر به بیان آزار به پلیس و مراجع قانونی بودند و تنها ۲ درصد از خانواده ها حاضر به طرح شکایت و پیگیری قانونی هستند. این مساله میان مهاجرین کم تر مورد پیگیری قرار می گیرد و آنها به دلیل نبود مدارک هویتی از ترس رد مرز شدن به دستگاه های قضایی مراجعه نمی کنند.

بعد از ارایه منوچهری٬ نوبت به برگزاری پنل پزشکی با مدیریت سارا رضایی مسئول کمیته درمان جمعیت امام علی(ع) رسید.

امید نیا در صحبت خود عنوان داشت: بین محلات فقیرنشین و آسیب خیز در مسئله کودک آزاری تفاوت وجود دارد و اینکه در زمینه مسائل مربوط به کودک آزاری نیاز مبرمی به تغییر فرهنگ احساس می شود.

وی همچنین تعامل های سازمان های دولتی با سازمانهای مردم نهاد را در رفع آسیب های اجتماعی بسیار تاثیر گذار دانست و خاطرنشان کرد: برنامه هایی که در مراکز جامع سلامت اجرا می شود علاوه بر بحث درمان در پیشگیری هم نقش موثر دارد از آن جمله آموزش های مربوط به پیشگیری از آسیب های مربوط به کودک آزاری.

همچنین خوشنوا بهره کشی از کودکان را از مصادیق سوء استفاده از کودکان دانست مانند استفاده از کودک به عنوان نیروی نظامی.

تعریف کودک آزاری باید بومی سازی شود

خوشنوا بیان کرد: به عنوان نماینده دانشکده پرستاری دانشگاه تهران و فعال در مناطق فقیرنشین، شاهد این هستیم که سوءرفتار با کودک لزوما به سکونت گاههای فقیرنشین محدود نمی شود، بر مبنای تعاریف غربی، شاید همه ما آزارگر به حساب بیاییم. یک کار بزرگ از سمت وزارتخانه می تواند این باشد که تعریف کودک آزاری را بومی سازی کنیم. پس ما ابتدا باید بدانیم که کودک آزاری چیست و چه چیز سوء رفتار محسوب نمی شود و پس از آن آگاه سازی متخصصان و مردم جامعه باید در اولویت قرار گیرد. متاسفانه امروزه آموزش کافی در دانشگاه ها برای متخصصین در این زمینه وجود ندارد.

در ادامه رجایی نقطه عطف همه این مسائل را نبود آگاهی در این زمینه عنوان کرد و بیان داشت: آگاهی خانواده ها واقعا در زمینه کودک آزاری کم است. در برنامه هایی که اجرا کردیم، آگاهی را سنجیدیم و فهمیدیم که اگر بخواهیم کودک و خانواده سالم داشته باشیم، باید میزان آگاهی را در سطح خانواده بالا ببریم.

وی همچنین عنوان کرد: اعتیاد به روانگردان ها و الکل و …باید به صورت ویژه در مناطق حاشیه نشین بررسی شود. باید ویژگی جامعه را بسنجیم و تربیت در خانواده را از یک پله عقب تر یعنی از هنگام ازدواج زیر نظر بگیریم. هرگاه بتوانیم مداخلاتمان را بر مبنای واقعیت مشکلات اعمال کنیم، می توانیم ادعای مداخله ی مناسب را داشته باشیم. پس اول نیازسنجی کنیم و بعد براساس آن توانمندسازی خانواده ها را انجام دهیم.

رضایی نیز در بحث عدالت اجتماعی موضوع برابری دسترسی به خدمات اجتماعی را مطرح و اعلام کرد: نیاز به مددکار اجتماعی جهت ارتباط با خانواده های آسیب دیده در مناطق  مورد نظر به شدت احساس می شود.

علایی به عنوان آخرین سخنران پنل پزشکی، بدرفتاری با کودک را موضوع بهداشت روانی عنوان و تاکید کرد: ریشه مشکلات به ساختارها و سیاست گذاری ها در رابطه با کودک آزاری برمی گردد و تا زمانی که قانون مصوبی در این رابطه وجود نداشته باشد، امکان اجرایی شدن مناسب این قانون ممکن نیست.

همچنین لیلا ارشد موسس خانه خورشید سابقه کودک آزاری را به قدمت تاریخ بشر عنوان کرد و افزود: امروزه انتظار نداریم که لایحه قانون حمایت از کودکان و نوجوانان ۱۳ سال در مجلس بدون رسیدن به نتیجه قطعی بماند، چراکه مهم ترین مساله در هر جامعه ای مساله  کودکان است.

نبود شورای عالی کودک در ایران

وی از نبود شورای عالی کودک در ایران که مشکلات کودکان را همه جانبه مورد بررسی قرار دهد٬ ابراز تاسف کرد و گفت: برای حل معضلات کودک آزاری ابتدا باید به جوانها آموزش صحیح داده شود و اینکه متاسفانه در کشور ما هنوز آموزش های اولیه در سطح مدارس و خانواده ها برای آگاهی کودک در محافظت از خود وجود ندارد و شیوه ی تربیتی خانواده ها نه بر اساس استانداردهای صحیح بلکه شیوه ی سنتی است که از پدران و مادران خود به میراث گرفتند و گفتند تا زمانیکه ما، پیشگیری سطح یک براساس آموزش صحیح نداشته باشیم و در سطح مدارس نیز مددکار اجتماعی برای شناسایی و کمک به کودکان آسیب دیده و خانواده هایشان وجود نداشته باشد معضلات قابل پیشگیری نخواهد بود.

وی در ادامه به معضلاتی که امروزه در مناطق حاشیه نشین وجود دارد اشاره کرد. از جمله پایین آمدن سن اعتیاد، درگیر شدن زنان و دختران در معضل اعتیاد، پایین آمدن سن تن فروشی، آزارهای جنسی و … .و اینکه برای پیشگیری از این مشکلات ما در جامعه به قوانینی بازدارنده نیاز داریم که پیشرو تر از مردم جامعه و فرهنگ عمومی باشد.

عوارض و نشانه های آزار جنسی در کودکان

همچنین دکتر قهرمانی روان درمانگر جمعیت امام علی ایراد سخن کرد. وی مهم ترین آسیب های کودکان را بعد از آزار دیدن از بعد روانی اضطراب و افسردگی و استرس بعد از سانحه عنوان کرد (بطوریکه کودک مدام آن صحنه را در ذهنش یاد آوری می کند)، همچنین پرخوری یا بی اشتهایی عصبی، ترس، احساس گناه، پرخاشگری، عدم تمرکز، اجتناب از مردان و زنان(به فراخور اینکه آزارگر چه جنسیتی داشته است)، تحریک پذیری، تغییر در الگوی خواب و کابوس دیدن در خواب، مشکلات ارتباطی، افکار خودکشی به خاطر حس گناه، فرار از خانه، لجبازی و نافرمانی به ویژه در سن بلوغ را از اصلی ترین نشانه های کودک آزاری دانست و افزود: چنانچه این کودک آزاری جدی گرفته نشود منجر به اختلالات مرزی و ضد اجتماعی می شود.