هنرهای باورنشده زنان حاشيه‌نشين

اگر قرار است كوچ را جزو گزينه‌هاي‌شان نداشته باشند، بايد به فكر جايگزيني باشند براي امرار معاش، چه گزينه‌اي بهتر از هنري كه هميشه همراه‌شان است و هزينه‌اي هم براي‌شان ندارد. شاخه‌هاي داز را به هم مي‌بافند و براي زندگي‌شان ابزار و وسايل كاربردي توليد مي‌كنند. زنان‌شان هم تا چشم‌شان ياري مي‌كند سوزن را به بديع‌ترين شكل روي پارچه مي‌رقصانند و با سوزن‌دوزي‌هاي‌شان چشم هر بيننده‌اي را خيره مي‌كنند. اما تنها تسلط به اين هنر كافي نيست، آشنايي با بازار، شناخت سليقه مخاطبان و بسياري موارد ديگر لازم است تا آنها بتوانند محصولات‌شان را به بازارهاي شهر برسانند و روي هنرشان براي امرار معاش حساب باز كنند.

يكي از نهادهايي كه قدم‌هاي نخست را براي توسعه كارآفريني در منطقه سرباز و قصر قند در منطقه بلوچستان برداشته، جمعيت امام علي(ع) است. متخصصين كارآفريني اين جمعيت در سفري كه به شهرها و روستاهاي بلوچستان داشتند ظرفيت‌هاي اشتغال و كارآفريني اين منطقه را مورد بررسي قرار دادند. اين ظرفيت‌ها مي‌تواند با برنامه‌ريزي تخصصي و حمايت شركت‌ها و سرمايه‌گذاران و پيگيري‌هاي دفتر نمايندگي جمعيت امام علي(ع) در منطقه قصرقند، سوزن‌دوزي، سفالگري، حصيربافي، توليد ترشي انبه، گردشگري و… را زمينه‌ساز كسب درآمد براي مردمي كند كه كم‌آبي‌ها سرمايه‌اي براي‌شان باقي نگذاشته است.

زهرا رحيمي، مديرعامل جمعيت امام علي(ع) در گفت‌وگو با «اعتماد» در مورد علت تمركز و توجه اين نهاد مردمي به موضوع كارآفريني در فعاليت‌هاي خود مي‌گويد: «ما اگر فعاليت‌هايي در حوزه كار‌آفريني نداشته باشيم، زحمات‌مان در حوزه‌هاي ديگر هدر مي‌رود و كمك‌هاي مستقيمي كه به خانواد‌ه‌ها داريم، حالت صدقه پيدا مي‌كند. به همين خاطر بيشتر از اينكه روي كمك مستقيم تاكيد داشته باشيم، بر كارآفريني تاكيد داريم. به دليل اينكه يكي از ابعاد مهم كارآفريني يادگيري حرفه و مهارت است.»

رحيمي در خصوص اينكه كار‌آفريني در مراكز اين جمعيت بيشتر در چه رشته‌هايي صورت مي‌گيرد هم مي‌گويد: «سياست ما اين است كه روي رشته‌هايي كه افراد زمينه‌اي در آن دارند، سرمايه‌گذاري كنيم. به طور مثال در بلوچستان خانم‌ها سوزن‌دوزي بلدند، كاري كه جمعيت انجام مي‌دهد اين است كه طرح‌هاي جديدي در اختيارشان بگذارد تا همان هنر را به شكلي كه مورد پسند بازار باشد انجام دهند. و بعد از توليد هم زمينه فروش محصولات‌شان را فراهم مي‌كنيم. در واقع كاري كه جمعيت براي اين افراد انجام مي‌دهد، تسهيل‌گري و آموزش است. ما اين مورد را آموزش مي‌دهيم كه چطور هنرشان را با نياز و سليقه بازار آداپته كنند و چطور محصول‌شان را در بازار ارايه كنند.»

علاوه بر مراكزي كه با نام خانه ايراني در حاشيه شهرهاي مختلف زير نظر جمعيت امام علي(ع) فعاليت مي‌كنند، چند مركز به طور مشخص در خصوص آموزش مهارت به زنان آسيب‌ديده حاشيه شهر فعال هستند، مديرعامل جمعيت در اين رابطه مي‌گويد: «در تهران ٣ خانه ايراني اشتغال فعاليت مي‌كنند كه به طور مشخص در زمينه آموزش اشتغال فعاليت مي‌كنند، اما مراكز ديگر جمعيت كه با نام خانه ايراني در مناطق حاشيه‌اي تهران فعاليت مي‌كنند، يك بخش براي موضوع اشتغال و كارآفريني زنان مناطق در نظر مي‌گيرند و در واقع آموزش كارآفريني جزو فعاليت‌هاي اصلي مراكز ما تعريف شده است. اگر اين فعاليت در كنار فعاليت‌هاي ديگر جمعيت قرار نگيرد مي‌توان گفت يك حلقه مهم از روند امدادرساني در جمعيت مفقود است. زمينه‌هاي اشتغال در خانه‌هاي ايراني جمعيت مربوط به آموزش‌هاي خياطي و آماده‌سازي و توليد مواد غذايي نيمه‌آماده، توليد مربا و ترشي و شيريني‌جات، ساخت زيورآلات و محصولات چرم و بافتني مي‌شود. در شهرهاي ديگر بسته به توانايي‌هاي خانم‌ها آموزش‌هاي قاليبافي و گليم‌بافي و نقاشي روي پارچه را در خانه‌هاي ايراني اجرا مي‌كنيم. جمعيت بر توليد محصولات اين خانم‌ها نظارت دارد و سعي مي‌كند در توليد و فروش محصولات تسهيل‌گري كند و در فرايند فروش كمك‌شان كند.»

رحيمي در مورد تاثير فعاليت‌هاي كارآفريني در خانواده‌هاي آسيب‌ديده حاشيه شهر مي‌گويد: «ما در خانواده‌ها با مادراني مواجه هستيم كه در كنار تمام مشكلاتي كه دارند، بزرگ‌ترين مشكل خود را مساله اقتصادي مي‌دانند، اما راهي براي حل اين مساله‌شان ندارند. از طرفي تلنبار شدن مشكلات اين مادران باعث مي‌شود رفتار صحيحي هم با فرزندان‌شان نداشته باشند. و به شكل زنجيروار مسائلي پيش مي‌آيد كه ما در حاشيه شهرها به كرات با آن روبه‌رو هستيم. اما وقتي خانمي راهي را پيدا مي‌كند براي اينكه روي پاي خود بايستد، هم اعتماد به نفس بيشتري پيدا مي‌كند و هم به خودباوري مي‌رسد. خودباوري و آموزشي كه زنان حاشيه‌نشين در روند كار‌آفريني به آن دست پيدا مي‌كنند، باعث ارتقاي توانايي آنان مي‌شود و به آنها كمك مي‌كند كه بتوانند رفتار صحيحي با فرزندان‌شان و همين طور در اجتماع داشته باشند و در نتيجه مشكلات كمتري در خانواده و جامعه آسيب‌زاي خود داشته باشند.»

نوزده سال از فعاليت جمعيت امام علي‌(ع) به عنوان نهادي دانشجويي مردمي مي‌گذرد و اين گروه سعي بر آن داشته تا علاوه بر امداد رساني در مواقع بحراني به حاشيه‌نشينان شهرهاي مختلف كشور، برنامه‌هاي بلندمدتي هم در محلات آسيب ديده و معضل‌خيز داشته باشد. دو سال است كه فعاليت دفتر نمايندگي اين جمعيت در شهر قصرقند آغاز شده است و علاوه بر موضوع آموزش كودكان، تاكيد اين جمعيت بر بحث توانمند‌سازي زنان در منطقه سرباز و قصرقند است. زهرا رحيمي در مورد فعاليت و چشم‌انداز آينده‌اي كه جمعيت امام علي(ع) در منطقه بلوچستان در زمينه اشتغال و كارآفريني تصوير كرده است مي‌گويد: «هميشه از ما مي‌پرسند برگزاري طرح كوچه‌گردان عاشق در ماه رمضان چه فايده‌اي دارد؟

اينكه يك بسته آذوقه به خانواده‌اي محروم برسانيد مشكل آنها را حل نمي‌كند. اما در منطقه بلوچستان و بسياري مناطق ديگرفعاليت ما با همين طرح كوچه گردان عاشق آغاز شد. وقتي اين طرح اجرا شد ما به شناختي از منطقه رسيديم و بعد به طور متمركز شروع به شناخت از اين منطقه به خصوص بخش سرباز و قصرقند كرديم. در حال حاضر هم اقداماتي ابتدايي در زمينه كارآفريني در اين منطقه انجام داده‌ايم، اما در برنامه ميان‌مدت و بلندمدتي كه در اين منطقه داريم به شكل جدي‌تري موضوع كارآفريني را پيگيري مي‌كنيم و در حال مطالعه و بررسي كارشناسانه ظرفيت‌هاي اين
منطقه هستيم.»

حميرا ريگي، فرماندار قصر‌قند در رابطه با اقداماتي كه مي‌شود در منطقه بلوچستان در زمينه كارآفريني انجام داد به «اعتماد» مي‌گويد: «سوزن‌دوزي در سيستان و بلوچستان معادل چاه‌هاي نفت خوزستان است، به شرط اينكه مديريت خوبي براي توليد و عرضه آن وجود داشته باشد. در اين منطقه اگر قرار به سرمايه‌گذاري براي موضوع كارآفريني باشد، سوزن‌دوزي بهترين گزينه است چون همه خانم‌ها اين هنر را بلدند. تعدادي از گروه‌ها از جمله جمعيت امام علي(ع) سوزن‌دوزي‌هاي خانم‌ها را در منطقه سرباز و قصر‌قند روي زيورآلات و لباس و كيف و كفش پياده كرده‌اند كه با برند «نورا» توليد مي‌شود و هنر سنتي اين منطقه را به‌روز‌رساني كرده‌اند به شكلي كه مي‌شود در بازار آن را عرضه كرد. چند شركت ديگر هم هستند كه مشابه اين فعاليت را دارند اما اينها كافي نيست و هنوز محصولات سوزن‌دوزي به شكل انبوه توليد نمي‌شود. تعداد كمي از صنعتگران با كمك اين نهادها محصول توليد مي‌كنند، اين تعداد مي‌تواند افزايش پيدا كند.» ريگي با اشاره به وجود واسطه‌ها در زمينه توليد و فروش صنايع‌دستي هم مي‌گويد: «در حال حاضر يكي از مشكلات حوزه صنايع‌دستي وجود واسطه‌هاست. اين موضوع مهم است كه اگر سودي در فروش كالاها و محصولات هنري زنان وجود دارد به طور مستقيم به دست توليد‌كننده و صنعتگر برسد و واسطه‌ها بيشتر از صنعتگران منتفع نباشند.»

مديرعامل جمعيت امام علي(ع) در خصوص برنامه‌اي كه اين جمعيت در حوزه كارآفريني در منطقه بلوچستان دارد مي‌گويد: «در حال حاضر به دنبال اين هستيم كه عرضه و تقاضا را با هم مرتبط كنيم و در واقع طراحي محصول انجام دهيم تا صنعتگران بتوانند محصول‌شان را در بازار شهرهاي بزرگ مثل تهران ارايه كنند. در عين حال اين منطقه ظرفيت‌هايي دارد كه اگر كسي حاضر به سرمايه‌گذاري در آنها شود مي‌تواند موجب رونق اقتصادي در منطقه شود. به طور مثال ظرفيت‌هاي گردشگري كه در اين منطقه وجود دارد يا موضوع توليد و عرضه خرما در اين منطقه كه هنوز به شكل سنتي انجام مي‌شود.

مي‌توان با حمايت و برنامه‌ريزي زمينه اشتغال افراد بسياري را در اين منطقه در اين حوزه‌ها ايجاد كرد. كاري كه جمعيت مي‌تواند انجام دهد تسهيل‌گري است، چرا كه جذب سرمايه‌گذار نياز به مقدمات و تخصص در زمينه معرفي محصول دارد كه شايد افراد اين مناطق به واسطه عدم دسترسي به مركز اين امكان را نداشته باشند كه اقدامي در اين زمينه انجام دهند. ما مي‌توانيم با كمك متخصصيني كه با جمعيت همكاري دارند، اين روند را تسهيل كنيم و در نهايت افراد بومي همان مناطق كار را مديريت خواهند كرد. به موازات اين فعاليت‌ها حمايت‌هايي هم از فعاليت‌هاي زودبازده مثل سفالگري و كوزه‌گري و حصيربافي صورت مي‌گيرد.»

اعضا جمعيت امام علي‌(ع) اين روزها در حال آماده‌سازي مقدمات برگزاري آيين كوچه‌گردان عاشق هستند. كوچه‌گردان عاشق در شب‌هاي قدر و با توزيع كيسه‌هاي آذوقه بين مردم حاشيه‌نشين و نيازمند برگزار مي‌شود، به گفته مديرعامل جمعيت امام علي(ع): «در طرح كوچه‌گردان امسال نزديك به ١٠ هزار خانواده در مناطق حاشيه‌نشين سراسر كشور شناسايي شده‌اند. كه در شب‌هاي قدر به طور همزمان توزيع كيسه‌هاي آذوقه بين آنها صورت مي‌گيرد. اما اين تمام فعاليت ما نيست، در طول سال هم اعضاي جمعيت به اين مناطق مراجعه مي‌كنند و ما اميد اين را داريم كه بتوانيم با برگزاري طرح كوچه‌گردان عاشق در مناطقي كمتر شناخته‌شده‌اي كه ظرفيت‌هايي در حوزه اشتغال دارند، آغازگر برنامه‌هاي كارآفريني در اين مناطق باشيم.»

فرماندار قصر قند: سوزن‌دوزي در سيستان و بلوچستان معادل چاه‌هاي نفت خوزستان است، به شرط اينكه مديريت خوبي براي توليد و عرضه آن وجود داشته باشد. در اين منطقه اگر قرار به سرمايه‌گذاري براي موضوع كارآفريني باشد، سوزن‌دوزي بهترين گزينه است چون همه خانم‌ها اين هنر را بلدند.

دفتر نمايندگي جمعيت امام علي(ع) در منطقه قصرقند، سوزن‌دوزي، سفالگري، حصيربافي، توليد ترشي انبه، گردشگري و… را زمينه‌ساز كسب درآمد براي مردمي كند كه كم‌آبي‌ها سرمايه‌اي براي‌شان باقي نگذاشته است.

مديرعامل جمعيت امام علي(ع): به دنبال اين هستيم كه عرضه و تقاضا را با هم مرتبط كنيم و در واقع طراحي محصول انجام دهيم تا صنعتگران بتوانند محصول‌شان را در بازار شهرهاي بزرگ مثل تهران ارايه كنند. اين منطقه ظرفيت‌هايي دارد كه اگر كسي حاضر به سرمايه‌گذاري در آنها شود مي‌تواند موجب رونق اقتصادي در منطقه شود. به طور مثال ظرفيت‌هاي گردشگري كه در اين منطقه وجود دارد يا موضوع توليد و عرضه خرما در اين منطقه كه هنوز به شكل سنتي انجام مي‌شود.

لینک خبر