فقر خود علتی برای معلول‌های دیگری چون اعتیاد، کار کودک و عدم توانایی تحصیل‌ است. ما در این قرن هنوز کودکانی را داریم که به مدرسه نرفته و بی سوادند. کودکانی که اوراق هویت ندارند و به‌جای بازی، با گاری‌ها و کیسه‌های خود در محلات مختلف شهر اقدام به جمع‌آوری زباله می‌کنند. هربار که این کودکان برای جستجوی زباله‌ای روی آشغال‌ها خم می‌شوند، مقداری ازعزت‌ نفس و کودکی‌شان به تاراج زمان می‌رود. کودکانی که هم توسط خانواده‌ها و هم ازسوی مردم جامعه نادیده گرفته شده و جلوی ویترین‌های رنگی و نورانی مغازه‌های بزرگ شهر به تماشای نابودی خویش می‌نشینند؛ و یا در کارگاه‌های تفکیک زباله به ‌انواع بیماری‌های پوستی مبتلا شده و مانند احد و صمد در آتش نامهربانی این زندگی زنده‌ زنده می‌سوزند. 

آغاز حضور جمعیت امام علی در قلعه ساختمان مشهد

جمعیت دانشجویی امام علی (ع) با هدف کمک به این کودکان، ایجاد فضایی امن برای تحصیل، بازی و حمایت از آنها درشهر مشهد، اقدام به راه‌اندازی مکان‌هایی به نام «خانه‌های ایرانی» کرده‌است. اعضا و گردانندگان این خانه‌ها همه دانشجویان داوطلب از رشته‌های گوناگون دانشگاهی هستند. جمعیت امام علی (ع) دارای چهار خانه در مشهد است. خانه های ایرانی طبرسی، اشتغال، خانه علم قلعه ساختمان و خانه علم قلعه خیابان. شاید اصلی ترین دلایل جایگذاری این مکان ها در این محلات معضل خیز، رفت و آمد افراد از باقی نقاط شهر به این حاشیه ها و ایجاد نوعی تعامل اجتماعی است. یکی از محلات دارای معضل شهر مشهد، شهرک رجایی و یا «قلعه ساختمان» است. اعضای این جمعیت در شهریور ماه 1391با حضور داوطلبانه در این منطقه و برگزاری کلاس‌های سوادآموزی در یکی از مساجد محله (کوچه کشاورز)، شناسایی میدانی از طریق حضور مداوم در کوچه­‌ها، گفتگو با معتمدین محل، کسبه و حضور در خانه های ساکنین این منطقه را آغاز کردند. در این شناسایی­ها مواردی چون افراد فاقد اوراق هویت، محروم از تحصیل، وضعیت بد بهداشت و تغذیه، کودک همسری، اعتیاد و بزه در محله مواردی بود که در چند ماه اول حضور در این محله، مشاهده شد. هیچ فردی نمی‌تواند با نشستن پشت یک دیوار از یک منطقه، نیازسنجی کند. دانشجویان با حضور دراین منطقه آسیب‌ها و نیازها را درک کردند و تمرکزشان را بر آن‌ها نهادند.

تاسیس خانه ایرانی در قلعه ساختمان

پس از نه ماه بررسی، شناسایی مستمر و گذراندن فرایند اعتمادسازی، در تیرماه 1392 خانه ایرانی علم قلعه ساختمان مشهد در این محله تاسیس شد. پس از آن، علاوه بر شناسایی و ریشه­یابی معضلات و ارائه­ی راهکارهای کوتاه­‌مدت و بلندمدت، خدمات بهداشتی، درمانی، تغذیه، مددکاری، حقوقی، روانشناسی، ورزشی و آموزشی نیز از جمله فعالیت­هایی است که در این خانه طبق اصول مددکاری و با رویکرد مشارکت محلی و ارتقای توانمندی­ها ارائه می­شود. یکی از اصلی­‌ترین خصوصیات فعالیت­های جمعیت در این محل و محلات مشابه، اصل مشارکت با مردم محل و توانمندسازی آنها می­باشد. این جمعیت همواره سعی داشته که روند دادن خدماتش را همراه با مشارکت خود مردم کند و تنها یک تسهیلگر باشد.

درحال حاضر بیش از 130 کودک و خانواده (60خانوار) تحت پوشش خانه ایرانی علم قلعه ساختمان می­باشند و از آموزش ها و خدمات بهره می­گیرند. پرواضح است که تعداد کودکان در معرض آسیب در این محله، بیش از توان و ظرفیت این جمعیت برای رسیدگی است و برگزاری سمینارها، نشست­ها، مطالبه از مسئولین و سازمان­های زیربط برای شناخت صحیح معضلات و ریشه­یابی آنها و اجرای برنامه های اصولی بلندمدت و کوتاه­مدت از فعالیت­های اصلی جمعیت می­باشد. تمامی اعضای این خانه و دو خانه ایرانی دیگر، داوطلبانه فعالیت می­کنند. خانه ایرانی علم قلعه ساختمان مشهد، دارای پنج کلاس می­باشد که هر کدام از آنها به یک مقطع تحصیلی اختصاص دارد.

فعالیت­‌های مختلف در خانه ایرانی قلعه ساختمان مشهد

این خانه دارای تیم­های بهداشت و درمان، آموزش، مالی، مددکاری و شناسایی می­باشد. هر کدام از این تیم‌­ها دارای یک مسیول است که تمام فعالیت­های خود را ثبت می­کنند. تیم بهداشت و درمان، علاوه بر آگاه­سازی کودکان و خانواده­هایشان نسبت به بهداشت و سلامت، وظیفه بررسی سلامتی کودکان و در صورت لزوم پیگیری درمان این کودکان را برعهده دارند. تیم مالی، مسیولیت پیگیری هزینه­های خانه، از جمله اجاره بهای مکان، هزینه­های خوراک و… ثبت تک تک موارد مالی را بر عهده دارد. در مورد تیم شناسایی و مددکاری باید به این مساله اشاره کرد که هر کدام از اعضای خانه پیش از داشتن هر مسیولیتی، باید یک مددکار باشند. تیم شناسایی و مددکاری همواره باید تمام مسایل را زیر نظر داشته باشد. مددکاری در خانه‌های جمعیت یک بعدی نیست و بخش‌های مختلفی دارد. باید توجه داشت که تمام کارهای جمعیت زیرشاخه‌ای از مددکاری محسوب می‌‌شود.

دانشجویانی که درابتدا می‌خواهند وارد این مجموعه شوند بعداز معارفه باید کلاسی درحوزه­‌ی مددکاری و چگونگی رفتار با کودک بگذرانند. این حوزه یک سری هدف‌ها از جمله آموزشی، بهداشت و درمان، ارتباط با خانواده‌ها، روانشناسی و… برای خود تعیین می‌کند. هر کدام از این‌ شاخه‌ها خود تعاریف و سیستم جدایی دارند. معلمان درکنار درس و باقی فعالیت‌های خود سعی می‌کنند نکات دیگری را نیز به این کودکان آموزش دهند. اعضا در ابتدا باید مددکار و سپس معلم باشند. درحیطه­ی روانشناسی، استادانی با جمعیت همکاری کرده و کلاس‌های آموزشی برای مربیان و مادران برگزار می‌کنند؛ یا در مورد بهداشت و درمان، دانشجویان پزشکی بچه‌ها را غربالگری می‌کنند و سپس کودکان را به پزشکان متخصص ارجاع می‌دهند. در اکثر این خانواده‌ها اعتیاد، فقر و کارکودک معضلات اصلی هستند. سعی برآن است در ابتدا به خانواده‌ها نزدیک شده و اعتماد آن‌ها برای ترک اعتیاد و مسائل دیگر جلب شود. بچه‌ها از مشکلاتشان برای اعضا می‌گویند؛ برای مثال از کار، گرسنگی، مریضی خانواده، دستگیری توسط شهرداری و… گاهی اوقات در مورد بعضی از کودکان از روی علائمی می­توان متوجه شد که کودک دراثر قرارگیری درمحیط مصرف مواد، اصطلاحا «بُخوری» شده ‌است. سعی می­شود در کنار اقدامات اورژانسی مددکاری برای این کودکان، به‌اطلاع رسانی این معضلات از طریق انتشار دل‌نوشته‌های مربیان و انتقال گزارش‌های خود به‌مردم و مسئولین، چاره‌اندیشی دراین خصوص از آن‌ها مطالبه شود.

فعالیت­‌های آموزشی خانه ایرانی قلعه ساختمان مشهد

تیم آموزش، وظیفه­ی برنامه­ریزی، پیگیری و آموزش کودکان را بر عهده دارد. این تیم زیرمجموعه‌ای از مددکاری محسوب می‌شود. این جمعیت درابتدا معلمان خود را درقالب یک مددکار تربیت می‌کنند. دو گروه کودک در این خانه وجود دارند؛ اول بچه‌های سوادآموزی که اصلا به مدرسه نرفته‌اند و دوم کودکانی که خدماتی درخصوص پشتیبانی تحصیلی دریافت می‌کنند. خیلی از دانش‌آموزان ما که الان برای پشتیبانی تحصیلی این‌جا هستند، جز کسانی بودند که تا پارسال اصلا به مدرسه نمی‌رفتند. در خانه­های ایرانی دبیران آموزش‌پرورشی حضور دارند که برای اعضای جدید که همه دانشجو هستند، آموزش‌هایی در قالب چگونگی درس‌دادن به کودکان را برگزارمی‌کنند. اعضا فرم‌هایی دارند که در پایان روز کاری خود با کودکان، باید آن‌ها را پر کنند که شامل دو بخش ارزیابی رفتاری و ارزیابی تحصیلی بچه می‌شود.

حجم بالای معضلات و نیاز به مشارکت اجتماعی بیشتر

جمعیت امام علی (ع) از فرآیندی که تنها به دنبال کمک مالی باشد به‌ هر نحوی پرهیز کرده و به هیچ وجه اجازه نمی­دهد عزت نفس کودکانش خدشه‌دار شود. برای مثال اعضای این جمعیت می‌دانند که کودکان، توان خرید لباس گرم و یا لوازم مدرسه را ندارند؛ برای همین درمناسبت‌های ملی-مذهبی و یا به دلایل دیگر، هدایا و خدمات را به آن‌ها ارائه‌ می­دهد. در مورد دادن غذای گرم به کودکان درخانه علم باید گفت این خانه کارشناس تغذیه داشته که به‌صورت روزانه برایشان جدول غذایی تهیه می‌کند و مسئول غذا و آشپزی آن‌ها را تهیه ‌می‌نماید. باید به این نکته نیز اشاره کرد که این آشپز که حقوق نیز دریافت می­کند، از زنان و مادران همین محله است. شاید 6 سال، زمان کافی و زیادی برای انجام خیلی از امور باشد؛ ولی بهتر است در اینجا به این موضوع اشاره کنیم که معضلات در این محله، بسیار زیاد است و شاید نیرو و توان جمعیت به اندازه­ی بزرگی حجم این معضلات نیست.