اعتیاد کودکان

متاسفانه در جامعه امروزی شاهد کودکانه شدن اعتیاد به ویژه در سکونتگاه های فقیرنشین هستیم. این جمله به این معنی است که توزیع و مصرف مواد مخدر و محرک به ویژه در سکونتگاه های فقیرنشین از نابود کردن زنان و مردان این سرزمین عبور کرده و حالا قربانیان کوچک­‌تری دارد.

در این میان فعالان اجتماعی و مدنی حوزه کودکان در راهشان شاید ده ها نفر از کودکانی را ببینند که در شرف مصرف موادهای گوناگون هستند و یا مصرف کرده و جانشان در خطر است و یا نوزادانی که از بدو تولد مبتلا به اعتیاد هستند. بسیاری از مددکاران اجتماعی دچار سر­درگمیِ نحوه‎ی ورود به موارد اعتیاد کودکان می‎شوند. زیرا که تقریبا ساختار مشخصی برای پیشگیری، درمان و فضای بعد از درمان ِکودکان مبتلا به اعتیاد به ویژه در مناطق حاشیه و فقیرنشین وجود ندارد.

اولین قدم برای کاهش این آسیب اجتماعی بغرنج این است که هر کدام از ما بدانیم که اعتیاد کودک چیست و چگونه اتفاق می‎افتد و جامعه‎ی عمومی در قبال این رنج دهشتناک چه مسئولیتی دارد و بعد یقینا مهم‎ترین قدم مطالبه‎گری از سازمان‎های مسئول است، مطالباتی بر سه محور ایجاد فضاهای پیشگیری و ایجاد فضاهای مناسب درمانی و ساخت فضاهای مناسب کودکانی که بعد از درمان نیاز به مراقبت دارند.

امیدواریم روزی برسد که هیچ کودکی بی‎رویا نماند. و هیچ کودکی چون «رویا» نوزاد شش ماهه ای که در خرداد سال ۹۵ بر اثر سوتغذیه‎ی شدید و اعتیاد اوردوز کرد و جان باخت؛ شاهد سوختن و مرگ کودکیِ خویش نگردد.

تعاریف:

الف) اعتیاد: واژه اعتیاد به معنای عادت کردن یا خوی گرفتن است. در واقع به شرایطی گفته می‎شود که فرد در آن به یک ماده و یا فعالیت خاص عادت کرده و آن را تکرار می‎نماید.

ب) کودک: بر اساس پیمان نامه حقوق کودک به تمامی انسان‎های زیر ۱۸ سال، کودک گفته می‎شود.

ج) رده‌های سنی: طبق استانداردهای بین المللی، ازصفر تا ۲ سال نوزاد؛ از ۳ تا ۸ سال خردسال، از ۹ تا ۱۱ کودک، ۱۲ تا ۱۸ سال نوجوان محسوب می‌شوند. این رده‌بندی در حوزه مداخله استفاده می‌­گردد.

اعتیاد کودکان “طرح از ایمان قاسمیان”

د) اعتیاد کودکان: مصرف مواد شامل مصرف مستقیم و یا غیرمستقیم به صورت بخوری است. مصرف مستقیم می‎تواند حالت اجباری و یا خودخواسته داشته باشد. مصرف بخوری بدین معناست که کودک در محیط‎های آکنده از دودِ مواد، تنفس دائم دارد که این شرایط می­‌تواند او را به مصرف مواد سوق دهد یا مواد اعتیاد­آور را وارد بدن وی کند.

ه) رفتارهای پرخطر: به طور کلی، آن دسته از رفتارهایی که به صورت مستقیم بر روی سلامت افراد و جامعه تاثیر منفی می‎گذارند، رفتارهای پرخطر نامیده می‎شوند. با توجه به این تعریف ساده، می‎توان به این نتیجه رسید که این رفتارها گاه عواقب جبران‌ناپذیری را برای جامعه به‎جای خواهند گذاشت و می‎توانند الگوهای ناسالم و خطرناکی را در جامعه ایجاد کنند.

انواع مواد اعتیادآور:

۱ـ محرک‌ها: موادی هستند که سرعت عملکرد دستگاه عصبی را افزایش می‎دهند یا آن را تحریک می‎کنند و سبب احساس هوشیاری و داشتن انرژی بیش‌تر می‎شوند. این عملکرد باعث می‎شود فرد برای مدت طولانی بیدار بماند. این مواد اشتها را کاهش می‎دهند. مثال: ماده شیشه، آمفتامین‎ها، کافئین.

 ۲ـ مخدرها: این مواد عملکرد دستگاه عصبی مرکزی را کند می‎کنند و سبب کاهش هوشیاری نسبت به وقایع پیرامون می‎شوند. مثل: الکل و مخدرهایی مانند تریاک، کراک، مورفین، هروئین، کدئین، متادون؛ مسکن‎ها و خواب‎آورها مانند: باربیتورات، داروهای خواب آور؛ آرام‌بخش‎ها مانند: والیوم، دیازپام؛ استنشاق‌کننده‎ها مانند: تینر، واکس کفش، چسب.

۳ـ توهم‎زاها: موادی که احساس و هوشیاری یا درک وقایع را مختل می‎کنند. فرد ممکن است صداهایی را بشنود یا چیزهایی را ببیند که وجود خارجی ندارند. مانند ال اس دی، مسکالین، کتامین، قارچ.

مشخصه‌های خطر:

کودکانی که دارای این مشخصه‌های جسمی و روانی هستند، می‌توانند مشکوک به مصرف مواد مخدر باشند.

الف) مشخصه های جسمی: کبودی صورت و بدن، رنگ پریدگی، خس خس سینه، سوءتغذیه، گرفتگی صدا، اسپاسم عضلانی مخصوصا در نوزادان، تغییر حالت چشم‌ها، بدن درد و غیره.

ب)مشخصه های روانی: عدم تمرکز، توهم، بی‌خوابی، خواب زیاد، بی‌قراری، بی‌اشتهایی، پرخاشگری، بروز حالت­‌های تغییرخلق در کودک از جمله بیش فعالی، کناره‌گیری و انزوا و غیره متفاوت با خلق گذشته او.

توضیح عکس: از موارد اعتیاد کودک در یکی از محلات حاشیه

برخی از دلایلی که کودکان در محلات معضل خیز به سمت اعتیاد می روند:

۱ـ ویژگی‎های کودک:

الف) کار کودک: بعضا والدین برای نگه داشتن نوزادان و کودکانی را که به سر کار برده می شوند، به آن ها مواد مخدر می‎دهند و یا محیط کار فضایی برای تبادل مواد در اختیار کودک قرار می‎دهد.

ب‌) تجربه و لذت سرخوشی و کنجکاوی: بیش‌تر مواد احساس خوشایند کاذبی در فرد ایجاد می‌کنند. به دنبال سرخوشی، بسته به نوع مواد، تاثیرات دیگری در بدن فرد مصرف‌کننده، ظاهر می‌شود. از سویی کودک توانایی آینده­‌نگری در مورد مضرات مواد را ندارد و لذا در معرض مواد ممکن است به خاطر لذت در لحظه به مصرف آن بپردازد.

ج) حس بهتر بودن: افرادی که از فشارهای اجتماعی، استرس و افسردگی رنج می‎برند، برای کاهش این رنج به مصرف مواد روی می‎آورند. استرس می‎تواند نقش مهمی در آغاز مصرف، ادامه‎ی مصرف و بازگشت به مصرف دوباره در افرادی که ترک کرده‌اند، داشته باشد.

۲ـ ویژگی های والدین:

الف) اعتیاد والدین: اگر پدر یا مادر و یا هردو آن‎ها مصرف کننده مواد باشند، احتمال الگوبرداری کودک و یا استفاده‎ی اجباری در مصرف توسط والدین برای سواستفاده از کودک وجود دارد. اعتیاد مادر تاثیرگذاری بسیار زیادی بر در خطر اعتیاد بودن کودکان دارد.

ب‌) بی‌کاری والدین: اگر والدین بی‌کار باشند، به‎دلیل نرخ بالای مصرف مواد در محلات حاشیه؛ ممکن است از کودک برای جابه‎جایی مواد مخدر سواستفاده کنند.

ج‌) پایین بودن سطح تحصیلات و یا ناآگاهی والدین: ممکن است کودک و یا نوجوان به سمت سومصرف مواد برود و والدین به دلیل عدم آگاهی نسبت به مواد و نشانه­‌های آن نتوانند این موضوع را به موقع تشخیص داده و پیشگیری های لازم را به عمل بیاورند.

۳ـ ویژگی‎های محیط:

الف) محله: فراگیری معضل اعتیاد در محله و حضور دائم افراد فروشنده یا مصرف کننده می‎تواند بر سوءاستفاده کودک از مواد مخدر تاثیر بگذارد.

ب) وجود پاتوق اعتیاد: در محلات حاشیه شهر، وجود پاتوق اعتیاد که می‌تواند منجر به سواستفاده از کودک شود و یا پاتوق بودن خانه کودک که می‌تواند سبب اعتیاد وی به بخور مواد مخدر شود، از ویژگی‌های نامطلوب محیط محسوب می‌شود.

ج) نبود فضای پیشگیری: در محلات معضل‎خیز به علت محرومیت این مناطق و عدم رسیدگی کافی به شرایط آن‎ها، فضاهای ورزشی و یا فرهنگی- هنری برای پیشگیری از اعتیاد کودکان وجود ندارد.

د) گروه همسالان: در محلات معضل‎خیز کودکان در مواردی برای کنجکاوی و گاه برای پذیرفته شدن در گروه همسالان و یافتن هویت مورد تأیید دوستان، به سوءمصرف مواد و یا بزهکاری روی می‎آورند.

ه)  نبود محیط امن و شاد برای برون ریزی احساسات: در محلات پرمعضل، نبود محیطی امن که نیاز به شادی کودک را تامین کند و یا این واقعیت که محیطی برای برون‎ریزی احساسات کودکان وجود ندارد؛ سبب سرخوردگی و آسیب ناشی از این سرکوب احساسات می‎شود که می‎تواند به سوءمصرف مواد توسط کودکان بیانجامد.

ی) متناسب نبودن آموزش با سطح معضل: در محلات حاشیه، برخی از کودکان به دلیل نداشتن اوراق هویت و یا مسائل ناشی از فقر از تحصیل محروم می‎مانند و همین امر باعث می‎شود که از آموزش‎های ابتدایی نیز محروم شوند. همچنین آموزش در این محلات متاسفانه در سطح معضل اعتیاد در این محلات نیست و کودکان آموزش‎های کافی را نمی‎بینند و یا کودکان دچار معضل اعتیاد از ادامه تحصیل محروم می‎گردند.

مطالب مرتبط:

• انتشار فیلمی که در آن پدری مصرف مواد مخدر را به دختر خردسالش می‌آموزد، بار دیگر توجه بخشی از جامعه را به پدیده‌ی «اعتیاد کودکان» جلب کرد.