یادداشت‌هایی به مناسبت روز جهانی لغو برده‌داری

به مناسبت ۲ دسامبر (۱۲ آذر ۱۳۹۹) روز جهانی لغو برده‌داری

برده‌داری مدرن در سایه کرونا ویروس

سازمان ملل متحد دوم دسامبر را روز جهانی لغو بردگی (برده‌داری) اعلام کرده است. وقتی سخن از برده‌داری به میان می‌آید تصویر سیاهپوستان افریقایی تبار به غل و زنجیر کشیده شده، در سال‌های دور در ذهن تداعی می‌شود، اما در جهان کنونی برده‌داری به شیوه‌های دیگر همچنان رواج دارد. برده‌داری مدرن جرمی پنهان است که در کشورهای مختلف و مشاغل متنوعی رواج یافته و زندگی همه انسانها، استثمار شدگان، نیروی کار ارزان و مصرف کنندگان خدمات آنها، را تحت تاثیر قرار داده است. این واژه با مفاهیم انسانی، اختیار، آزادی و حقوق بشر سر جنگ دارد، آنها را به استهزا می‌گیرد و به اشکال مختلف اعمال می‌شود. وجود این پدیده پارادوکس عظیمی با یادبود روز نامگذاری شده توسط سازمان ملل دارد.

طبیعی است که آسیب پذیرترین اقشار که از نظر مالی و فرهنگی در فقر به سر می‌برند، در معرض برده‌داری مدرن قرار می‌گیرند. کار در ازای پرداخت بدهی، قاچاق انسان جهت بهره‌برداری جنسی، کار و ازدواج اجباری، بدترین اشکال کار کودک از جمله استفاده از کودکان در جنگها، خرید و فروش مواد مخدر و سوء استفاده جنسی از انواع مختلف برده داری مدرن محسوب می‌شوند.

به مناسبت روز جهانی لغو بردگی و با توجه به پاندمی کرونا، به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت که بیماری همه گیر کووید 19 که ترس، اضطراب، انزوا و ناخوشی را برای همه مردم دنیا به ارمغان آورده، چه تاثیری بر برده‌داری نوین گذاشته یا خواهد گذاشت.

بیکاری و مهاجرت  

کووید 19 تنها یک بیماری نیست بلکه پدیده‌ای است که بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی جهان اثرات منفی بسیاری گذاشته است. سازمان بین‌المللی کار در مارس2020 پیش‌بینی کرد که بحران اقتصادی ایجاد شده در اثر پاندمی کرونا، ممکن است موجب بیکاری تقریبا 25 میلیون نفر در جهان شود. بیکاری گسترده به این معنی است که بخش عمده‌ای از جمعیت جهان در معرض خطر بیشتری برای کار اجباری و سایر اشکال برده‌داری مدرن قرار خواهند گرفت. در حالیکه دولتها برای کنترل بیماری بر تعطیلی مشاغل غیرضروری تاکید دارند، با رواج بیماری و ادامه آن بسیاری از کارخانه‌ها تعطیل شده و کارگران زیادی بیکار و منبع درآمد خود را از دست داده‌اند. به عنوان مثال اواخر مارس 2020 بیش از یک میلیون کارگر پوشاک در بنگلادش از کار اخراج و یا به طور موقت معلق شدند. بحران‌های مشابهی در سراسر جنوب و جنوب شرقی آسیا، از جمله در کامبوج، هند، میانمار و ویتنام ایجاد شده است. در بحران کنونی دسترسی به مشاغل ایمن کمتر شده، بیکاری موجب گرایش کارگران و خانواده‌های آنان به مهاجرت، با امید یافتن شغل و بهبود شرایط، می‌شود. افراد برای اطمینان از بقای خود باید خطرات قابل توجهی را بپذیرند.

از آغاز پاندمی کرونا، مسیرهای مهاجرت قانونی در سراسر جهان به طور ناگهانی بسته شده است. این امر احتمالاً منجر به افزایش نرخ مهاجرت‌های غیرقانونی منطقه‌ای شده و در نتیجه به قاچاق مهاجر و قاچاق انسان دامن می‌زند. در شرایط فعلی، کارگران مهاجر غیرقانونی به احتمال زیاد به کارفرمایان یا موسساتی که می‌خواهند از آسیب‌پذیری این افراد استفاده کنند، مراجعه می‌کنند. از طرفی وقتی ویزای مهاجر، افراد را به اشتغال در کار خاصی محدود می‌کند، یافتن شغل جدید، پس از اخراج ناگهانی به دلیل بحران، ممکن است بسیار دشوار باشد. این شرایط فرصت بهره‌برداری برای صاحبان مشاغل بی‌قاعده و قاچاقچیان انسان ایجاد می‌کند که نیروی کار ارزان قیمت به دست آورند.

کارگران مهاجر غیر قانونی از دریافت حقوق اولیه خود محروم هستند و در شرایط محیطی نامناسب از نظر بهداشتی و محله‌های پر ازدحام زندگی می‌کنند که علاوه بر احتمال شیوع و ابتلا به بیماری، ترس از دست دادن مکان زندگی، آنها را بیشتر تحت فشار قرار می‌دهد. علاوه بر این کارگران مهاجر به دلیل بسته بودن مرزها و عدم دسترسی به حمل و نقل ارزان قیمت، قادر به بازگشت به کشورهای خود نیستند. کارگران مهاجر آسیب‌پذیر معمولاً پس‌انداز یا دسترسی به حمایت‌های اجتماعی در کشورهای مقصد ندارند. بسیاری از این کارگران نیز با دسترسی محدود به غذا، محل اقامت و مراقبت‌های بهداشتی روبرو شده‌اند که این امر خطرات بهداشتی قابل توجهی را به همراه دارد و آسیب‌پذیری آنها را افزایش می دهد.

پیش‌بینی می‌شود این بحران در برخی از کشورها باعث کاهش وابستگی به نیروهای کار مهاجر شود. این احتمال هم وجود دارد که محدودیت‌های بیشتری را برای کارگران مهاجر ایجاد شده و یا آزادی حرکت آنها در داخل کشور میزبان با ممنوعیت‌هایی روبرو شود. هر دو عامل می‌تواند خطر برده‌داری مدرن را افزایش دهد. در حالت اول با تشویق به رشوه‌خواری و فساد در اختصاص مکان برای کارگران، و در حالت دوم با قرار دادن کارگران مهاجر در معرض خطر بیشتر بهره‌برداری توسط کارفرمایان زمینه‌های برده‌داری نوین فراهم می‌شود.

کار اجباری برای تولید مواد غذایی و تجهیزات محافظت شخصی

با توجه به تقاضاهای جهانی برای تولید بیشتر مواد غذایی در پاندمی کرونا، گزارش شده در بخش کشاورزی -که در حال حاضر دارای نرخ بالای کار اجباری است- خطرات بیشتری برای بهره‌برداری وجود دارد. بسیاری از خانواده‌ها به دلیل فقر غذایی در مناطق فقیر جهان در معرض برده‌داری و بازگشت به شرایط کاری وخیم گذشته هستند. در بستر فقر در شرایط کنونی، ضعف بهداشت، سوء تغذیه، ضعف سیستم ایمنی بدن، عدم تهیه محصولات محافظتی همچون ماسک و صابون موجب ابتلای آنها به بیماری می‌شود که با نداشتن بیمه درمانی مناسب و عدم حمایت دولتها از اقشار آسیب‌پذیر فشار زیادی به آنها وارد می‌شود.
تولید تجهیزات محافظت شخصی نیز در دوران همه‌گیری کووید19 در افزایش برده‌داری نقش دارد. افزایش تقاضا برای ماسک، دستکش و دیگر تجهیزات، استفاده از کار اجباری را در تولید آنها در امریکا، چین و مالزی تشدید کرده است. به طور خاص، مالزی به عنوان کشوری شناسایی شده که با افزایش کار اجباری برای تولید تجهیزات محافظت شخصی، مهاجران فقیر از بنگلادش و نپال را در تولید دستکش لاستیکی مورد سوء استفاده قرار می‌دهد.

سوء استفاده از کارگران زن

برای کارگران زن، بحران کرونا نه تنها سلامتی و ثبات اقتصادی، بلکه ایمنی شخصی آنها را نیز تهدید می‌کند. براساس آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO) خشونت‌های جنسی اغلب در بحران‌های بهداشتی به دلیل از دست رفتن سیستم‌های خدمان اجتماعی و نهادهای حمایتی و کمبود خدمات پشتیبانی افزایش پیدا می‌کند. بیماری کووید19 به طور نامتناسبی بر زندگی زنان کارگر و مهاجر در سراسر آسیا و اقیانوسیه، به ویژه زنان مهاجر غیرقانونی تأثیر می‌گذارد. زنان کارگر مهاجر در حال حاضر با خطرات مختلفی روبرو هستند. از جمله: سیاست‌های محدود کننده مهاجرت، اشکال نا امن کار، شرایط زندگی پرازدحام، نژادپرستی و ارزیابی پایین از سهم آنها در توسعه اجتماعی و اقتصادی. این شرایط در همه‌گیری کرونا ویروس به دلایل مختلف، به عنوان مثال حبس زنان در خانه با شرکای بدرفتار، عدم حمایت سیستم های خدمات اجتماعی به دلیل بحران و عدم خدمات پشتیبانی در دسترس، به طور قابل توجهی وخیم‌تر خواهد شد. 2

کودکان در بحران کرونا ویروس

با تعلیق سیستم‌های آموزشی، کودکان در معرض بهره‌برداری، آسیب‌پذیرتر می شوند. مدارس زیادی در سراسر جهان تعطیل هستند. این امر در کنار اضطراب و استیصال بسیاری از والدین در خانواده های فقیر که در ایام کرونا شغل خود را از دست داده اند، ممکن است شرایط را برای ورود کودکان به بازار کارهای پرخطر فراهم نماید.

از طرفی یکی از معضلات کشورهای فقیر، سن پایین ازدواج به ویژه در میان دختران است. تعطیلی مدارس در شرایط کنونی این امر را تسهیل می‌کند. اگر اخلال در سیستم‌های آموزشی به یک چشم انداز طولانی مدت تبدیل شود، ازدواج کودکان ممکن است افزایش پیدا کند. با کاهش دسترسی والدین به کار، خطراستثمار کودکان، علاوه بر کارهای پرخطر – چنان که پیشتر اشاره شد – در زمینه قاچاق برای ازدواج اجباری یا استثمار جنسی، در حال افزایش است. به عنوان مثال پناهندگان مستضعف روهینگیا در بنگلادش مجبور شده‌اند دختران کوچک خود را به ازدواج مردان بنگلادشی درآورند. در بعضی موارد هم این کودکان طعمه قاچاقچیانی می‌شوند که در اردوگاه‌های پناهندگان فعالیت می‌کنند.3

نتیجه گیری

پاندمی کرونا تأثیرات منفی روی افراد آسیب‌پذیری دارد که در معرض بردگی قرار داشته‌ یا دارند. علاوه بر افزایش نابرابری‌های اجتماعی موجود که منجر به برده‌داری می‌شود، تبعات بیماری همه‌گیر، باعث ایجاد اختلالات عمده‌ای در سازمان‌های غیردولتی و سازمان‌هایی می‌شود که مستقیماً از افراد آسیب‌پذیر و قربانیان برده‌داری مدرن حمایت می‌کنند. با ادامه این بیماری، تعداد فزاینده‌ای از مردم در معرض بردگی آسیب‌پذیر می‌شوند.

جامعه جهانی باید با دقت پاسخ‌های موثر برای کاهش تأثیرات منفی کووید-19 را روی افراد آسیب‌پذیر، از جمله کارگران مهاجر و کسانی که پیش از این در شرایط برده‌داری قرار داشتند، بررسی کند. در فقدان حضور مسئولانه نهادهای دولتی خصوصا در کشورهایی با آمارهای فقر و حاشیه‌نشینی قابل توجه، سازمانهای مردمی فعال در زمینه معضلات اجتماعی نیز، به عنوان پایگاه اصلی دفاع از حقوق بی پناهان، به واسطه همه‌گیری بیماری کووید 19 خواه ناخواه فعالیت هایشان نسبت به گذشته، دچار محدودیتهایی شده است. در این شرایط بسیاری از افراد آسیب‌پذیر و افراد در معرض آسیب به واسطه مهاجرت، فقر و بیماری، در سایه کمرنگ شدن نظارتها، بیش از پیش مورد سوء استفاده برده‌داران مدرن قرار خواهند گرفت.

طبق آمارهای رسمی 40 میلیون نفر از مردم جهان تحت برده‌داری مدرن هستند که به جرأت می توان گفت با همه‌گیری کووید 19 این رقم افزایش یافته و افزایش خواهد یافت. آنچه بدیهی به نظر می رسد، ضرورت مطلقِ حمایت از اقشار کم درآمد و آسیب‌پذیر در دوران پاندمی است؛ اما آنچه در عمل با آن روبرو هستیم، صرفا درگیری اغلب دولتها در امر کنترل ویروس است؛ چیزی که نشان از ناکارآمدی آنان در مدیریت بحران دارد و مُهر تاییدی است بر استمرارِ نامرئی بودن اقشار ضعیف، در ذهنیت مدیریت کلان.

چگونه می‌توان به لغو برده‌داری نه به فقط در ظاهر، بلکه در عمل نیز دست پیدا کرد؟ شاید یک پاسخ موثر، دستکم برای جلوگیری از رشد چشمگیرِ برده‌داری مدرن در جریان شیوع بیماری کووید19، ارائه حمایت های کارآمد و خدمات اجتماعی و مالی مناسب برای افراد آسیب پذیر و در معرض خطر باشد.

1- https://www.ilo.org/global/about-the-ilo/newsroom/news/WCMS_738742/lang–en/index.htm

2- https://www.refugeesinternational.org/reports/2020/5/4/gender-matters-covid-19s-outsized-impact-on-displaced-women-and-girls

3- https://www.theguardian.com/global-development/2017/nov/30/young-rohingya-girls-bangladesh-compelled-marry-food-rations

به مناسبت روز جهانی لغو برده‌داری

۲ دسامبر، ۱۱ آذر ۱۳۹۸

اگرچه به نظر می‌رسد برده‌داری در دنیای مدرن ملغی شده است اما بر اساس آخرین تحقیق در سال ۲۰۱۶، قریب ۴۰ میلیون نفر در دنیا گرفتار برده‌داری مدرن هستند. اشکال این برده‌داری مدرن به صورت کار بدون دستمزد بزرگسالان و کودکان در شرایط غیرانسانی در بخش کشاورزی، ساخت‌وساز و جاده‌سازی، قاچاق اعضای بدن، زباله‌گردی کودکان، سواستفاده‌ی جنسی و به‌کارگیری کودکان از سوی گروه‌های مسلح در سطح جهان است.

بر اساس این تحقیق، ذغال‌سنگ، نخ و چوب از جمله کالاهایی هستند که احتمال تهیه‌ی آنها از سوی بردگان مدرن وجود دارد. یکی دیگر از کارهایی که قربانیان برده‌داری مدرن به آن مشغول هستند نیز صید ماهی است. بنا به گزارش منتشر شده، ۷۱ درصد قربانیان برده‌داری مدرن را دختران و زنان تشکیل می‌دهد. بیش از ۱۵ میلیون نفر از این بردگان مدرن، قربانی ازدواج اجباری بوده‌اند.

آنچه از محتوای این تحقیق برمی‌آید این است که همچنان کودکان و زنان، دو گروه عمده‌ی مورد سواستفاده در برده‌داری مدرن هستند. این مساله در کشورهای کمتر توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته بیشتر بروز و ظهور دارد. لذا نیاز است که قوانین حمایتی برای این دو قشر از جامعه در این کشورها با جدیت بیشتری وارد عمل شود. هم‌اکنون در حاشیه‌ی شهرها در ایران بسیاری از کودکان با مبلغی بسیار اندک به کار گمارده می‌شوند و شرایط کار آنها بسیار مشابه آن است که گویا به بردگی گرفته شده‌اند. در مواردی دیده شده که کل اعضای یک خانواده (پدر و مادر و فرزندان کم سن و سال آنها) در یک زمین کشاورزی کار می‌کنند و ماهانه تنها ۲۰۰ هزار تومن دریافت می‌کنند که نمونه‌ی عینی برده‌داری به حساب می‌آید. صاحبان این زمین‌های کشاورزی در واقع از سکونت غیرقانونی این افراد در حاشیه‌ی شهرها (که بیشتر به صورت کپرنشینی در بیابان است.) سواستفاده می‌کنند و آنها را به کار می‌گمارند.

آن‌چنان که برده‌داری سنتی با اعمال قوانین سخت‌گیرانه ملغی شد، به نظر می‌رسد نیاز است تا با اشکال مختلف برده‌داری مدرن نیز با اعمال قوانین در کشورهای مختلف مقابله شود تا کودکان و زنانی، که همچنان قربانی این مساله‌ی تاریخی و رسم زشت هستند و به روش‌های مختلف مورد سواستفاده قرار می‌گیرند، از این بند رهایی یابند. آگاهی‌رسانی گروه‌ها و نهادهای مردمی در مورد این مساله می‌تواند در برچیدن این رسم دیرینه‌ و غیرانسانی تاریخ بشر در نقاط مختلف دنیا بسیار راهگشا باشد