مفهوم «زن» در حاشیه

به مناسبت روز زن

جایگاه زنان در جوامع مختلف بر پیشینه‌ی تاریخی، فرهنگی و اجتماعی آن جامعه استوار می‌باشد. تاریخ حاکی از آن است که زن در ایران از دیرباز جایگاهی والا داشته است؛ اما این جایگاه در برهه‌های مختلف تاریخ، دست‌خوش تلاطم بسیار شده. تاثیر تفکرات سنتی، دینی، قومیتی و اجتماعی مختلف بر این امر غیرقابل‌انکار است؛ اما زن در حاشیه…

در فرهنگ حاشیه، به طور کلی جایگاه انسان از شان و منزلت خود بسیار دور افتاده و انسان‌ها از ابتدایی‌ترین حقوق خود محروم‌اند. این دورافتادگی برای زنان مضاعف است و آنها دو بار دیده نمی‌شوند. یک بار در جامعه و یک‌بار در خانواده‌ی خود! فقر و تنگ‌دستی و مناسبات فرهنگیِ ناشی از آن بر محرومیت مضاعف زنان از حقوق خود دامن زده است. زنان در حاشیه تقریبا «هیچ» انگاشته می‌شوند. آنها در خانواده‌ی خود معمولا اولین گزینه‌هایی هستند که از حقوق ابتدایی مانند تحصیل محروم می‌شوند و حتی اختیار گزینش همسر آینده خود را ندارند. ازدواج آنها اغلب به معامله شباهت دارد تا یک پیمان عاشقانه. دخترانی هستند که حتی در ازای هفت، هشت میلیون تومان به نام ازدواج به فروش می‌رسند. بسیاری از زنان علاوه بر وظایف خانه‌داری و فرزندآوری و فرزند پروری، نان‌آور خانه نیز هستند.

در برخی اقوام مانند خانواده‌های کولی به طور غالب این وظیفه با زن است. فارغ از قومیت، پدیده‌ی اعتیاد نیز بر عدم مسئولیت‌پذیریِ اقتصادی مردان دامن زده است. زنان حاشیه به دلیل خروج زودهنگام از چرخه‌ی تحصیل حتی سواد خواندن و نوشتن ندارند و به همین دلیل نسبت به حقوق اولیه‌ی خود آگاه نیستند. این عدم آگاهی باعث می‌شود این زنان هر گونه زورگویی و ستم را در حق خود پذیرا باشند. مادران حاشیه اغلب سعی می‌کنند در خشونت‌های خانگی سپر بلای فرزندان شوند. مادر حاشیه هرگز کودکی نکرده و تجربه‌ی بازی، تفریح و تحصیل برای او کم‌رنگ یا بی‌رنگ است. لذا نه از فرزندپروری چیزی می‌داند و نه تجربه‌ی دل‌چسبی دارد که بخواهد برای کودکانش تکرار کند. جنگ و مهاجرت بیشترین سوء تاثیر را بر زنان دارد. خشونت‌های خانگی علیه زنان، در مهاجران غیرقانونی به زعم خودشان قابلیت ثبت و پیگیری ندارد. این خشونت گاه تا حد مرگ ادامه دارد و «زنِ به قتل رسیده» هیچ کسی است که هیچ کجا ثبت نمی‌شود. این نمونه را به عینه در خانواده‌های تحت حمایت جمعیت امام علی داشته‌ایم.

• حاشیه‌نشینی و بافت‌های ناکارآمد شهری

احتمال دسترسی به سیستم قضا و احقاق حق برای زن حاشیه تقریبا صفر است. زن حاشیه گرچه برای مادر شدن تکریم و تمجید نمی‌شود؛ اما به قول یکی از همین زنان «بارداری تنها زمانی است که به واسطه‌ی یک موجود دیگر حس می‌کنم وجود دارم.» زن در حاشیه گاه یاد دختر بچه‌ای را زنده می‌کند که فقط ظاهرش بزرگ است. انگار که از روی کودکی پریده باشد و ناگهان خود را مادر کودکانی ببیند چون خود. روز مادر شاید بهانه‌ای باشد تا یاد کنیم از همه‌ی این زنان. زنانی که آرزوهای مدفون‌ِشان در هیچ جای تاریخ ثبت نمی‌شود و هیچ کس چراهایشان را پاسخ نمی‌دهد تا خود فرا گیرند این جبر جغرافیا و تاریخ و همه علوم است که تو در کنج تاریخ، این چنین بی‌صدا رنج بکشی.